Groepsprocessen
De Amerikaanse psycholoog Tuckman beschrijft in zijn
theorie over groepsdynamiek de volgende fasen van de ontwikkeling van een
groep: forming, storming, norming, performing en adjourning (Tuckman &
Jensen, 1977). Op twee van deze fasen gaan we wat dieper in gekoppeld aan een
voorbeeld. Het is belangrijk voor een docent om te weten hoe groepsvorming in
haar werk gaat, zodat je op het juiste moment de juiste handelingen uit kan
voeren om het groepsproces op een positieve manier te kunnen beïnvloeden
(Geerts & Kralingen, 2016). Hieronder geven we voorbeelden van twee groepsprocessen en hebben we nog een voorbeeld bij het onderwerp "cohesie en groepsnormen". Aan deze voorbeelden zullen we de theorie koppelen.
Fase 1 - Forming
Dit is de eerste fase die elke klas in het begin van het jaar doorstaat, de fase waarin de kennismaking plaatsvindt (Geerts & Kralingen, 2016). In het begin van de video "Aflevering 1: De eerste schooldag | Webserie `s Gravendreef" krijg je 3 leerlingen te zien die zich op hun eerste schooldag voorbereiden en even voor zichzelf vragen doornemen over het mogelijke verloop van de dag. Iedereen is bezig met vragen als wie zijn anderen, hoe zie ik hen, hoe zien zij mij enz. De eerste puber, Sanne, gaat voor populariteit en hoe ze eruitziet, ze kan zich niet echt voorstellen hoe ze zich bij de anderen moet gedragen. De tweedede puber, Erik, heeft het over een nieuw start en dat hij niks te verliezen heeft. Eerste indruk vindt hij heel belangrijk en hoe de anderen hem zouden zien als hij zich zou 'gedragen'. De derde puber, Lisa, lijkt zich niet veel zorgen te maken over haar eerste schooldag, maar meer over haar vrienden die hetzelfde gaan beleven. In het filmpje krijgen we dus ook met een nieuwe klas te maken waarin de cohesie zich nog moet vormen. Niemand kent de klasgenoten naast 2 meiden die samen van een basisschool afkomen, maar ze zitten niet bij elkaar in de klas. (2:35) In dit stukje is de eerst genoemde puber al bezig met 'een naam maken'. Een leerling wilt naast haar gaan zitten, maar dat staat ze niet toe en ze vertelt een smoes van dat ze liever alleen wilt zitten. Vervolgens komt een ander klasgenootje naast haar zitten en dat mag dan wel. Sanne wordt door de afgewezen leerling aangesproken en als antwoord krijgt ze: "Nee, ik zit gewoon liever naast iemand die iets meer aan mijn uiterlijk doet". Ze wou al vanaf het begin af aan bij de 'populaire' groep horen. Blijkbaar krijgt ze dat door kinderen met 'mooier/verzorgd' uiterlijk te accepteren en wie daar wat minder van hebben af te stoten. We spreken hier over de individuele behoeften van een leerling binnen de groep. Elke leerling heeft een behoefte aan veiligheid, invloed en een persoonlijk contact dat bepalend is voor de vorm en de richting die de groep aanneemt om erbij te horen (Geerts & Kralingen, 2016).
Fase 2 - Adjouring
Van deze fase is sprake wanneer de groep eindigt aan het eind van het schooljaar of aan het eind van de schoolcarrière (Geerts & Kralingen, 2016). De groep heeft waarschijnlijk moeite met deze fase wanneer ze door het jaar heen een hechte band hebben opgebouwd en wanneer ze een positieve norm hebben gehanteerd (Geerts & Kralingen, 2016). Elke groep reageert anders op een naderend afscheid en het kan dus zo zijn dat je ook geen verandering in de groepsdynamiek opmerkt en dat de leerlingen zich enkel verheugen op wat er daarna zal gebeuren (Geerts & Kralingen, 2016).
Als docent kun je je leerlingen helpen en dit groepsproces op verschillende manieren steunen (Geerts & Kralingen, 2016). Zo kun je samen met de groep blikken op de toekomst (Geerts & Kralingen, 2016). In de reactie die is geplaatst op het girlscene forum kun je halen dat ze dat prettig vond om te doen en dat het dus de positieve kant van het einde van de middelbare belichtte.Ook kun je als docent met leerlingen praten over hun gevoelens en samen met de groep terugblikken op de samen doorgebrachte tijd (Geerts & Kralingen, 2016). En tot slot kun je ook als docent een markeringspunt creëren wat voor de leerlingen vaak zowel nuttig als leuk kan zijn (Geerts & Kralingen, 2016). Op middelbare scholen worden er vaak door de leerlingen stunts uitgehaald om op een sprankelende manier het einde van hun middelbare schoolcarrière te markeren. Op de volgende website kun je zien hoe ze dat gedaan hebben op verschillende middelbare scholen.
In de afbeelding zie je wat een meisje gepost heeft op het forum van de girlscene. Hierin schrijft ze nog maar twee weken les heeft en dat ze daarna klaar is met haar middelbare school. Ze heeft het gevoel dat ze alles gaat missen aan school en vraagt of er meer meiden zijn die daar last van hebben gehad. Hier zit haar groep dus in de adjourning fase omdat de groep na de laatste schooldag zal eindigen. Een ander meisje reageert hierop en zegt dat ze zelf erg baalde dat ze afscheid moest nemen van haar middelbare school. Maar ook zegt ze dat ze blij was en laat ze merken dat ze uitkeek naar haar toekomst waarin ze zich niet langer zou richten op de basisvakken, maar dat ze eindelijk vakken zou krijgen die te maken hebben met wat je leuk vind. Al met al vond ze dat ze zo gewend was aan de nieuwe situatie en dat het dus niks voorstelde.
Als docent kun je je leerlingen helpen en dit groepsproces op verschillende manieren steunen (Geerts & Kralingen, 2016). Zo kun je samen met de groep blikken op de toekomst (Geerts & Kralingen, 2016). In de reactie die is geplaatst op het girlscene forum kun je halen dat ze dat prettig vond om te doen en dat het dus de positieve kant van het einde van de middelbare belichtte.Ook kun je als docent met leerlingen praten over hun gevoelens en samen met de groep terugblikken op de samen doorgebrachte tijd (Geerts & Kralingen, 2016). En tot slot kun je ook als docent een markeringspunt creëren wat voor de leerlingen vaak zowel nuttig als leuk kan zijn (Geerts & Kralingen, 2016). Op middelbare scholen worden er vaak door de leerlingen stunts uitgehaald om op een sprankelende manier het einde van hun middelbare schoolcarrière te markeren. Op de volgende website kun je zien hoe ze dat gedaan hebben op verschillende middelbare scholen.
Cohesie en groepsnormen
Als leraar gaat het overbrengen van kennis beter wanneer je lesgeeft aan een prettige groep waarbij sprake is van positieve normen en een grote cohesie (Alblas, Heinstra & Van de Sande, 2010). Bij positieve groepsnormen wordt er onder andere waarde gehecht aan het leren (Alblas e.a., 2010). De normen van een klas kunnen een sterke invloed hebben op de leerlingen omdat ze zich aan deze normen moeten houden om te worden geaccepteerd binnen de groep (Alblas e.a., 2010). De groepscohesie wordt onder andere bepaald door de grootte van een groep (wat bepaald hoe frequent er onderling contact plaatsvindt), Hoe hoog en of er druk van buitenaf komt en de aantrekkelijkheid van de groep (Alblas e.a., 2010). Wanneer groepen taken succesvol uit kunnen voeren en wanneer er populaire leerlingen bij de groep zitten wordt de groep aantrekkelijker (Alblas e.a., 2010).
Als voorbeeld hebben we gebruik gemaakt van een van de filmpjes van Peter Hoefnagels genaamd "Je krijgt een 1 voor je presentatie". In dit filmpje moeten een aantal leerlingen in duo's presenteren. De opdracht voor een betoog was dat ze voor iets moesten zijn waar ze normaal gesproken tegen zijn. In dit filmpje laat de klas merken dat ze waarde hechten aan het leren. Dit merk je aan verschillende dingen. In het begin van de video merk je dat er een aantal leerlingen actief mee doen en wilt een jongen graag even melden dat hij het gewoon af heeft. Tegelijkertijd zie je ook dat er een aantal leerlingen op de tafel liggen of aan het gapen zijn. De twee dames die als eerst moesten presenteren wisten niet dat ze als eerst zouden zijn en meteen wordt er geroepen dat dat wel was gezegd de week ervoor, hieruit maak ik op dat ze dus van elkaar verwachten dat ze dus opletten tijdens de lessen. Een andere leerling zegt ze "Push it to the limit" wanneer de dames naar voren lopen. Vervolgens zie je dat ze goed zijn voorbereid, ze hebben plaatjes bij zich en weten wat ze willen zeggen. Wanneer ze een negen krijgen zie je ook dat ze er erg blij mee zijn en dat ze het "nice" en "chill" vinden. Aan het eind van de video wordt nog aan twee andere dames gevraagd of ze gaan presenteren. Gelijk hoor je een klasgenoot op een sarcastische toon zeggen "Dit wil ik zien". De dames vertellen dat ze het niet uit hun hoofd weten en dat de tekst bij een van hen thuis ligt. Hieruit kun je opmaken dat erop wordt neergekeken dat ze hun werk niet af/bij zich hebben. Ook maken ze de indruk dat het een smoesje is en dat zou betekenen dat het dus niet geaccepteerd wordt als je je werk zomaar niet zou maken. Uit deze omschrijvingen blijkt dus dat er in de klas vooral sprake is van een positieve norm, maar dat niet elke leerling dit even sterk voelt.Wat betreft de cohesie laten ze ook positieve dingen zien. Zo luisteren aandachtig naar het tweetal dat voor de klas staat te vertellen. Ook klappen ze naderhand voor de dames. Hiermee laten ze zien dat ze elkaar respecteren. Bovendien merk je het hele filmpje dat ze steeds om elkaars grapjes lachen zonder de ander belachelijk te maken. Alleen bij de dames die het niet af hadden werd er op een wat minder leuke manier door de klas op gereageerd door de sarcastische opmerking "Dat wil ik zien". Tot slot zie je over het hele filmpje dat de leerlingen veel met elkaar bezig zijn en zie je niet dat dat op een negatieve manier is. Over het algemeen is de cohesie onderling dus hoog.