Persoonlijkheids-/ identiteitsontwikkeling

Persoonlijkheidsontwikkeling

"Het begrip persoonlijkheid verwijst tegenwoordig naar het min of meer stabiele unieke patroon van psychische en gedragskenmerken van een persoon. Dit patroon bepaalt hoe je je gedraagt en hoe je denkt, en ook waardoor je gemotiveerd wordt. Persoonlijkheidskenmerken ontstaan uit het spel tussen nature en nurture, dus tussen de in aanleg gegeven en de onder andere door opvoeding verworven eigenschappen." (Wilde & van der Wal, 2017, p. 51)

Dreamschool is een programma over jongeren die hun leven willen verbeteren/veranderen en ik ga 2 voorbeelden daaruit gebruiken om de persoonlijkheids- en identiteitsontwikkeling toe te lichten.

Tahir is een 16 jaar oude jongen en woont thuis met zijn ouders en een oudere broer. Hij begon op de HAVO, maar door zijn storend gedrag werd hij op meerdere scholen weggestuurd en is op een VMBO beland. Maar zelfs daar vertoonde hij probleemgedrag en werd bijna elke les eruitgestuurd. Hij gooide met propjes, schreeuwde zomaar, plakte deodorant buisjes vast om ze leeg te laten lopen enz.. Nu is hij op geen een school meer welkom en leeft/hangt op straat waar veel gaande is. Tahir raakt dus ook regelmatig betrokken bij vechtpartijen en komt daardoor in aanraking met de politie. Ook is hij betrokken bij scooter rellen en heeft hij niet het beste voor met andere mensen. Hij vertelt dat hij net zo ver gaat totdat de tegenpartij uitgeschakeld is. Tijdens de video opname vertelt hij: "Ik ben heel erg lief, maar ik kan ook heel vervelend zijn. Als je met me verkeerd zit, dan ben je echt de lul." Zo kun je zien dat het Es (Tahir) zijn lustprincipe constant naar bevrediging in het agressieve zoekt, omdat het in principe amoreel is. (Wilde & van der Wal, 2017, p. 52) Volgens Freud is de meest bepalende kracht voor persoonlijkheid het Es, van alle psychische processen de fysiologische motor dat aangeboren is. Hij houdt dus geen rekening met personen, waarden of situaties. Hij gaat uit zijn dak als hem iets niet aanstaat en is al op scholen verkeerd bezig geweest. Zo beschrijft Freud hoe het afweermechanisme als hulpje voor het ego angst en bedreiging het hoofd ontbieden en hoe instinctmatig gedrag onbewust in werking treedt. (Wilde & van der Wal, 2017, p. 52) Tahir zijn 'afweerhulp' is in dit geval identificatie die hem met de dader vereenzelvigd om angst gelijk te stellen en hem aan te kunnen.

Tahir leeft dus gewetenloos. Hij heeft de geboden en verboden van de ouders zich niet eigen gemaakt. Dat neemt de moeder van Tahir zichzelf kwalijk en ze heeft spijt dat ze niet eerder in heeft gegrepen. (12:26) Ze beseft zich ook dat het met de opvoeding te maken heeft. Ze was nooit streng, zei altijd ja en naarmate tijd vorderde was ze de controle kwijtgeraakt. Hier komen we bij het geweten van Tahir, wie de normen en waarden niet aanspreken, waardoor het Ich-ideaal zich niet heeft kunnen ontwikkelen. Anders gezegd heeft het Ich-ideaal zich niet met het über-ich en geweten bemiddeld en niet samengesmeed tot een samenhangende en acceptabele persoonlijkheid. (Wilde & van der Wal, 2017, p. 53) Tahir doet wat hij wilt, hoe hij wilt en wanneer hij het wilt. Bijvoorbeeld doordat moeder hem niet de regels aan heeft geleerd zie je in het filmfragment (12:26) dat hij op zijn telefoon zit en respectloos gedrag toont. Om dat gedrag te verhelpen heeft ze haar aandagd gevestigd op Dream school en wilt hem daarbij helpen waar ze kan. Hij gaat naar de school omdat hij er achter wil komen wat hij wilt gaan doen met zijn toekomst. En dat is heel wat om bij stil te staan. Want je bent je nog niet zo bewust van jezelf en je mogelijkheden. Hij beleeft nu eindelijk een avontuur in zijn leven en heeft een doel.

Volgens het persoonlijkheidsmodel, de zogenaamde 'big five', geven we Tahir zijn persoonlijkheid beschrijving weer: (Wilde & van der Wal, 2017)
-Extraversie (omgeving gericht): hij heeft behoefte aan prikkels, ook al ziet hij er rustig uit, hij is best wel druk in daden en is zeker sociaal gericht ondanks dat hij meer problemen veroorzaakt door de prikkels.
-Altruïsme (dominant): hij is heel competitief en daagt uit, leidt en neemt zijn ruimte in om zichzelf te 'bewijzen'.
-Zorgvuldigheid (wanordelijk): Hij is heel flexibel en brengt de dag door hoe het hem het beste uitkomt, improviseert bij handelingen en is nonchalant.
-Emotionele stabiliteit (rust vs. onrust): Tahir is weinig emotioneel, lijkt heel ontspannen in houding en is stressbestendig.
-Openheid voor ervaring/ideeën (vernieuwd): Hij is wel avontuurlijk ook al levert het niet zo zeer positieve ervaringen op, hij is nieuwsgierig naar iets anders, want hij wil iets anders doen ook al spreekt zijn fantasie hem tegen. Daar moet nog in groeien.

Identiteitsontwikkeling

"De theorie van Erikson over de persoonlijkheidsontwikkeling beslaat de hele levensloop. Wij beperken ons voornamelijk tot de ontwikkeling in de adolescentie. Erikson noemt deze fase in de persoonlijkheidsontwikkeling de identiteitsontwikkeling of de ontwikkeling van ego-identiteit om het belang van het ego voor deze ontwikkeling te benadrukken." (Wilde & van der Wal, 2017, p. 55)

Volgens Erikson is het verwerven van een gevoel van identiteit de belangrijkste taak voor de adolescenten, omdat er juist zoveel verandert. (Wilde & van der Wal, 2017) Jade heeft een identiteit ontwikkeld waarin ze nog steeds Jade is, maar in plaats van een mannenlichaam krijgt ze een vrouwelijk lichaam, omdat dit haar identiteitsgevoel is. Erikson beschrijft het gevoel van identiteit in vier aspecten. Ik zal de begrippen uitleggen aan de hand van Jade haar verhaal.

(14:00) Jade groeide op in pleeggezinnen en internaten, omdat haar ouders al mishandelen als baby/kind zijnde. Ze werd geboren als jongen, maar op haar 8ste wist ze al dat ze in een verkeerd lichaam zat. Ze heeft hierover met de leiding van school gepraat en het verliep heel goed. In tegenstelling tot ouders die het slecht op hebben gevat en haar hierdoor hebben afgestoten. Ze heeft daarom jarenlang niks met haar transgender-gevoelens kunnen doen. Hier hebben we over het besef van innerlijke vrijheid en afhankelijkheid. (Wilde & van der Wal, 2017) De adolescent moet achter komen wat hun eigen mogelijkheden en beperkingen zijn. Jade heeft hier te maken met lichamelijke beperkingen die haar identiteit niet aanvullen en gaat de confrontatie aan. Ze kan zich dus ook niet verder ontplooien als ze zich niet lekker in haar vel voelt.

Pas na haar 18de heeft ze zich ingeschreven bij de Transgenderpoli van het VU Medisch Centrum. Ze zat 3 maanden aan de hormonen en vind haar nieuwe zelf een bevrijding. Na een tijd, wanneer de haren worden weg gelaserd, kan ze geopereerd worden aan het geslachtsorgaan. Ze heeft een besef van continuïteit. (Wilde & van der Wal, 2017) Ze wil experimenteren en nieuw lichaam beleven naar hoe ze zich identificeert. Jade weet wie ze is en waar naartoe ze wil werken. Als ze daarmee leert omgaan, leidt het gevoel toch wel terug naar dezelfde persoon. Ook al ze in haar jeugd afkeuring van ouders op basis van haar gevoel kreeg, heeft dat haar mening niet verandert en gaat door.

Naast haar transitie wil Jade ook haar leven verder op orde krijgen. Doordat ze in haar jeugd veel heeft meegemaakt, functioneerde ze allesbehalve goed op school. Ze kon op de HAVO/VWO komen, maar ging verder op het VMBO-TL. En zelfs daar kwam ze niet opdagen of ze misdroeg zich. Jade licht het toe: "Als je gewoon de clown van de klas bent, lacht iedereen om je, word je eruit gestuurd, heb je sensatie. Je kunt het eigenlijk vergelijken met drugs, het is verslavend om even de sensatie op te zoeken in plaats van serieus aan de slag te gaan. Misschien was dat mijn fout." We hebben hier met het besef van herkenning en erkenning te maken. (Wilde & van der Wal, 2017) Ze is sociaal bezig dat invloed op haar identiteitsontwikkeling heeft. De kinderen vinden haar 'een clown', omdat ze anders is dan anderen. Daar stond ze onder de sociale druk, maar heeft haar continuïteit niet in gevaar gebracht.

Verder in het klaslokaal bespreken ze verwachtingen van 'wat ze van de ander nodig hebben voor als je vastloopt'. Jade weet niet zo goed waar en hoe ze moet beginnen, omdat ze juist niet weet wat ze aan anderen heeft. De begeleidster Lucia heeft zich verkeerd verantwoordt en noemde Jade een 'hij' wat haar boos heeft gemaakt. (16:48) Dat lokt Jade uit, maakt haar boos. Ze is geïrriteerd en raakte vertrouwen in begeleidster kwijt, omdat de begeleidster haar identiteit tegenspraak. Jade zit in het klaslokaal voor haar toekomst. Net als eerder genoemd heeft ze niet de tijd en ruimte gehad om met haar transgender-gevoelens te kunnen experimenteren voor zelfontplooiing die haar beter de weg zouden wijzen. Nu hebben we het over het besef van een zinvolle toekomst. (Wilde & van der Wal, 2017) Dit is het laatste aspect dat Erikson in kaart bracht. Het gaat over de overgangsperiode tussen de kindertijd en volwassenheid. Jade wil die tijd goed maken nu ze de ruimte en tijd voor krijgt. Dat zal haar helpen voorbij de keuzes maken en verantwoordelijkheid te nemen.